Biogram Jacka Cygana
Jacek Cygan – poeta, prozaik, autor tekstów piosenek, librecista.
Urodził się 6 lipca 1950 roku w Sosnowcu. Uczęszczał do Szkoły Podstawowej Nr 15 im. Stefana Żeromskiego w Sosnowcu – Niwce, a następnie do tamtejszego Liceum Ogólnokształcącego im. Emilii Plater. Ukończył studia na Wydziale Cybernetyki WAT w Warszawie.
Podczas studiów zaczął pisać wiersze i teksty piosenek. Wywodzi się ze środowiska piosenki studenckiej określanej mianem „krainy łagodności”. Współzałożyciel grupy „Nasza Basia Kochana”, z którą w roku 1976 wygrał Festiwal Piosenki Studenckiej w Krakowie. Napisał ponad tysiąc piosenek, współpracując z najwybitniejszymi polskimi kompozytorami i wokalistami m.in. Grażyną Łobaszewską, Edytą Geppert, Edytą Górniak, Marylą Rodowicz, Jerzym Filarem, Sewerynem Krajewskim, Krzesimirem Dębskim, Włodzimierzem Korczem, Andrzejem Zauchą i Ryszardem Rynkowskim. Pięciokrotnie piosenki z jego tekstami wygrywały Festiwal Polskiej Piosenki w Opolu, m.in. „Jaka róża taki cierń” w wykonaniu Edyty Geppert w roku 1984 czy „Wypijmy za błędy” w wykonaniu Ryszarda Rynkowskiego w roku 1989. W roku 1994 jego piosenka „To nie ja byłam Ewą” w wykonaniu Edyty Górniak zajęła II miejsce na Festiwalu Eurowizji w Dublinie. W roku 2015 J. Cygan wrócił do Opola, gdzie na 52 Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki jego piosenka „Wszystko ma swój czas” w wykonaniu grupy „Perfect” zdobyła Super Jedynkę 2015 jako Super Przebój. Wtedy też J. Cygan odsłonił swoją Gwiazdę w opolskiej Alei Gwiazd.
Osobnym rozdziałem w twórczości Jacka Cygana są piosenki dla dzieci. Przez dziesięć lat prowadził telewizyjny i estradowy program „Dyskoteka Pana Jacka” /Dżeka/. Napisał dla dzieci kilkadziesiąt piosenek współpracując między innymi z Majką Jeżowską, Anną Jurksztowicz, Pawłem Stasiakiem oraz młodymi wokalistami, takimi jak Magda Fronczewska czy Krzysztof Antkowiak. Twórczość piosenkowa Jacka Cygana dla dzieci została wydana w roku 1995 w książce „Moje piosenki dla dzieci”, która ukazała się w Agencji Wydawniczej MOREX w opracowaniu graficznym Macieja Kałkusa oraz Studia „P” Andrzeja Pągowskiego.
Kontynuacją tej twórczości dla dzieci jest książka J. Cygana „Cyferki”, która ukazała się w roku 2011 w krakowskim Wydawnictwie „Czerwony Konik” z pięknymi ilustracjami Oli Woldańskiej-Płocińskiej. W roku 2022 J. Cygan wydał kolejną książkę dla dzieci zatytułowaną „DUSZEK” w wydawnictwie BOSZ z bardzo interesującymi ilustracjami Tomasza Wawera. W intencji Autora jest to książka dla dzieci w każdym wieku.
Wydał cztery tomy wierszy: „Drobiazgi liryczne”, Oficyna Literacka, Kraków – 1995, „Ambulanza”, Wydawnictwo Bonobo, Warszawa – 2005, przetłumaczony na język włoski przez Silvię Bruni, „Pies w tunelu”, Wydawnictwo Iskry, Warszawa – 2011 oraz „Boskie błędy”, Wydawnictwo BOSZ, 2017.
Za tom „Ambulanza” otrzymał w 2007 roku Nagrodę Literacką im. ks. Jana Twardowskiego. Za tom „Pies w tunelu” otrzymał w roku 2012 Nagrodę Literacką Fundacji im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Srebrny Kałamarz Hermenegildy Kociubińskiej” . Wiersze z tomu „Ambulanza” znalazły się w „Antologii Poetów Włoskich „Florilegio” wydanej we Florencji w roku 2008.
W kwietniu 2016 roku ukazał się w Wydawnictwie Senfkorn w Görlitz niemieckojęzyczny zbiór wierszy J. Cygana zatytułowany „ZEIT REISEN” /„Podróże w czasie”/ w tłumaczeniu Dagmary Kraus ze wstępem Thomasa Schulza.
W czerwcu 2017 roku ukazał się w krakowskim Wydawnictwie Austeria wybór wierszy w języku francuskim zatytułowany „LES VITRAUX” /„Witraże”/. Tłumaczeń dokonała Elżbieta Jogałła.
W kwietniu 2020 roku Austeria wydała wybór wierszy J. Cygana w języku czeskim: TU I TAM / TADY A TAM - Wiersze / Básnĕ w tłumaczeniu Renaty Putzlacher - Buchtovej i Agnieszki Buchtovej.
Przez ponad 20 lat współpracował z Leopoldem Kozłowskim, Ostatnim Klezmerem Galicji, z którym napisał wiele oryginalnych pieśni oraz stworzył program pt. „Rodzynki z migdałami” prezentowany w synagogach i salach koncertowych w Polsce i w Europie. Przetłumaczył z języka jidysz kilkadziesiąt starych, żydowskich pieśni. Ukazały się one w antologii „Najpiękniejsze pieśni i piosenki żydowskie” – Wydawnictwo Austeria, Kraków – 2006.
W roku 2009 opublikował w Wydawnictwie Austeria w Krakowie książkę „Klezmer – Opowieść o życiu Leopolda Kozłowskiego – Kleinmana.” W kwietniu 2010 roku książka otrzymała tytuł „Krakowskiej Książki Miesiąca”, natomiast w czerwcu tego samego roku Nagrodę Literacką Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu – „Książka Wiosny 2010”. Książka ta została przetłumaczona na język niemiecki przez Paulinę Schulz i ukazała się drukiem w roku 2012 w wydawnictwie Metropol Verlag w Berlinie pod tytułem „Der Letzte Klezmer”.
W roku 2012 J. Cygan przełożył z języka jidysz trzydzieści pieśni najsłynniejszego barda i poety Krakowskiego Kazimierza Mordechaja Gebirtiga. Książka z tymi przekładami ukazała się w Wydawnictwie Austeria pod tytułem Mordechaj Gebirtig „Bądź mi zdrów, Krakowie” -„Blajb gezunt mir, Kroke”.
J. Cygan przełożył także na język polski duże formy słowno - muzyczne, m. in. oratorium „Mesjasz” G. F. Handla czy musical „Notre Dame de Paris” Luca Plamandon i Riccardo Cocciante.
W styczniu roku 2014 odbyła się w Teatrze STU w Krakowie premiera sztuki autorstwa Jacka Cygana „Kolacja z Gustawem Klimtem” w reżyserii Krzysztofa Jasińskiego. W sztuce grali: Małgorzata Foremniak, Piotr Polk oraz Ewa Porębska. Sztuka została przetłumaczona na język niemiecki przez Romana Frankla. W maju 2016 roku miała swoją premierę w Teatrze Pygmalion w Wiedniu jako „Abendessen mit Gustav Klimt” w reżyserii Nicolae Vladulescu. Główne role grali: Geirun Tino, Madeilene Steinwender i Elisabeth Vanca.
W 2019 roku Teatr STU w Krakowie przygotował kolejną sztukę Jacka Cygana zatytułowaną „Błękitne krewetki”, którą autor określił jako sztuka na dwie aktorki z piosenkami. Spektakl premierowy miał miejsce 31 marca 2019 roku w reżyserii Krzysztofa Jasińskiego, w opracowaniu muzycznym Krzysztofa Herdzina. Główne role zagrały Beata Rybotycka, gwiazda Teatru STU oraz studentka trzeciego roku Akademii Teatralnej w Krakowie Alicja Wojnowska. W następnym roku do spektaklu dołączyła krakowska aktorka Joanna Pocica.
26 listopada 2021 roku w 103 urodziny Leopolda Kozłowskiego miała w Teatrze STU w Krakowie premiera sztuki „Leopold”, którą Jacek Cygan poświęcił tej legendarnej postaci. Sztukę wyreżyserował Krzysztof Jasiński, kierownictwo muzyczne – Konrad Mastyło. W rolę Leopolda wcielił się Zbigniew Zamachowski, jako Rutka występują Weronika Krystek i Joanna Pocica /zamiennie/.
Jesienią 2014 roku J. Cygan przygotował spektakl w Teatrze Polskim im. Arnolda Szyfmana w Warszawie zatytułowany „CYGAN w POLSKIM – Życie jest piosenką”, którego jest reżyserem i autorem scenariusza. W spektaklu piosenki J. Cygana wykonują: Joanna Trzepiecińska, Lidia Sadowa, Natalia Sikora, Szymon Kuśmider, Krzysztof Kwiatkowski, Andrzej Seweryn oraz sam Autor. Spektakl grany w Teatrze Polskim przez dziesięć lat odnotował „pożegnanie z tytułem” 28 kwietnia 2024 roku.
W październiku 2014 roku ukazała się w Wydawnictwie Znak książka Jacka Cygana „Życie jest piosenką” zawierająca 40 tekstów jego piosenek wraz z historią ich powstania. Jej kontynuacją jest książka „Odnawiam dusze - Piosenki, ludzie czas”, w której Jacek Cygan przedstawił historię powstania swoich 47 piosenek oraz tłumaczeń muzycznych. Książka wyszła w Wydawnictwie Znak w październiku 2019 roku.
W lutym 2016 roku Wydawnictwo Znak opublikowało książkę „Przeznaczenie, traf, przypadek” zawierającą 26 współczesnych opowiadań J. Cygana. Publikację wzbogacają fotografie autorstwa Leszka Mądzika.
W czerwcu 2019 roku ukazała się w Wydawnictwie Austeria w Krakowie książka z cyklu „Książka do pisania” zatytułowana „Jacek Cygan”. Pozycję przygotował Tadeusz Nyczek.
W roku 2017 dla upamiętnienia 500 lat Reformacji, na prośbę biskupów Kościoła Ewangelicko – Reformowanego i Kościoła Luterańskiego w Polsce, Jacek Cygan wraz z kompozytorem Stanisławem Szczycińskim stworzyli „Kantatę Reformacyjną”. Jej prawykonanie odbyło się 31 października 2017 roku w Kościele Ewangelicko – Reformowanym w Warszawie. Następnie kantata była prezentowana w wielu miejscach, m.in. w Kościele Pokoju w Świdnicy.
W roku 2020 ukazał się esej Jacka Cygana zatytułowany „Portret wenecki. Śledztwo” w serii „Z rękopisów” w krakowskim wydawnictwie Austeria.
W roku 2022 na Festiwalu Dell’Arte w Kotlinie Jeleniogórskiej odbyła się premiera widowiska słowno – muzycznego „GOETHE. PROFIL PODWÓJNY”. J. Cygan dokonał wyboru tekstów Goethego oraz napisał teksty kilkunastu piosenek opowiadających o życiu emocjonalnym poety. Muzykę skomponował Piotr Rubik. W widowisku wystąpili: Andrzej Seweryn, Anna Jurksztowicz, Marcin Januszkiewicz, Marta Moszczyńska, Alicja Wojnowska, Mariusz Patyra oraz Orkiestra Filharmonii Jeleniogórskiej pod dyrekcją Piotra Rubika. Autorem aranżacji był Jacek Subociałło.
20 października 2023 roku odbyła się w Teatrze Imka w Warszawie premiera monodramu autorstwa Jacka Cygana pod tytułem „Sprzedawca Życzeń” w reżyserii Adama Ferencego, który także wystąpił w głównej roli.
Odznaczony w roku 2013 Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Jest także Kawalerem Orderu Uśmiechu, jedynego odznaczenia przyznawanego przez dzieci, które otrzymał w Szkole Podstawowej Nr 15 w Sosnowcu – Niwce, do której uczęszczał jako dziecko.
W listopadzie 2014 roku J. Cygan decyzją Rady Miejskiej otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Sosnowca.
W sierpniu 2019 roku podczas VII Festiwalu Dell’Arte w Kotlinie Jeleniogórskiej Jacek Cygan otrzymał honorowy tytuł „Ambasadora Karkonoszy” przyznawany przez Związek Gmin Karkonoskich.
We wrześniu 2019 roku Jacek Cygan otrzymał na zamku w Malborku tytuł Mistrza Mowy Polskiej.
W kwietniu roku 2021 w podkrakowskich Radwanowicach J. Cygan otrzymał Medal św. Brata Alberta za działalność charytatywną.
W roku 2023 J. Cygan otrzymał tytuł Honorowego Członka Stowarzyszenia Autorów ZAiKS.
21 marca 2024 roku Jacek Cygan otrzymał tytuł Doktora honoris causa przyznany przez Senat Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej.